ایران قهرمان اینترنت بی‌کیفیت‎

در این ماه جایگاه اینترنت ایران وضعیتی رو به بهبود و نوسانی داشته است. با این‌ حال در آذر ماه سال 1402 ایران در میان 50 کشور با ثبت اختلال 11 درصدی توانست در رتبه 47 قرار بگیرد. طبق این گزارش به‌ جز بهبود جایگاه اینترنت در این رتبه‌بندی در مقایسه با گزارش اول، موضوعی که باعث جلب توجه می‌شود اختلال‌های گسترده در اینترنت «اسرائیل» که به احتمال زیاد مربوط به جنگ در سرزمین فلسطین است می باشد.

در این گزارش اختلال‌های اینترنت به دو دسته مقطعی و مستمر تقسیم شده و دلایل رخ دادن اختلال‌های مقطعی طبیعی است و به صورت موردی رخ می‌دهد. علت به وجود آمدن این اختلال‌ها را می‌توان قطعی لینک‌های ارتباطی در شبکه اینترنت بر اثر حوادث طبیعی تا مواردی مانند حملات سایبری، خطای پیکربندی، قطع برق و موارد مشابه دانست.

در ماه‌های گذشته شاهد اختلال‌های مکرری بودیم. قرار داشتن اینترنت کشور در وضعیت پایدار نگران کننده است. در حالت عادی شاید بتوان اختلال در شبکه بر اثر حوادث خارج از کنترل را امری عادی و اجتناپ‌ناپذیر دانست اما زمانی که یک شرکت به‌ تنهایی انحصار اینترنت کشور را در دست داشته باشد دیگر نمی‌توان اختلال‌های آن را یک اختلال عادی برشمرد و مسئولان آن باید پاسخگویی بیشتری در مقایسه با همیشه و نسبت حوادثی داشته باشند که بر اثر ضعف‌های طراحی، نگهداری و اجرای شبکه رخ می‌دهد.

اختلال‌های مستمری که در گروه دوم وجود دارند شامل اختلال‌های هستند که تقریباً به طور دائمی مخصوصا در ساعت اوج مصرف (20:00 تا 23:00) شبکه با آن‌ها مواجه می‌شود. در این گزارش از فروردین ماه تا آبان ماه 1402 وضعیت اختلال مستمر اینترنت ایران به شکل تجمیعی و تعداد صد دامنه اینترنتی (انتخاب‌ شده طبق SimilarWeb) از صد کشور را از پایگاه داده ooni. com مورد بررسی قرار داده شد.

نتیجه بررسی‌های انجام شده نشان دهنده این است که اختلالات (10 تا 50 درصدی) در اینترنت ایران که در اردیبهشت ماه شامل 17 درصد دامنه‌ها می‌شد بهبود پیدا کرده و در آبان ماه و آذر ماه به 11 درصد رسیده و کاهش پیدا کرده است؛ روندی که باعث امیدواری به تاثیرگذاری اقدامات و نقدهای کارشناسی و همچنین تلاش وزارت ارتباطات برای بهبود وضعیت کیفیت اینترنت می‌شود.

جدولی که در ادامه مشاهده می‌کنید نشان دهنده این است که در 9 ماه اخیر ایران با میانگین حدود 48 درصد وب‌سایت دارای اختلال، پس از چین با میانگین حدود 47 درصد به‌عنوان اولین کشور با اختلال اینترنت به ثبت رسیده است. خط تیره‌هایی که در این جدول وجود دارد به معنای قرار نگرفتن کشورهای منتخب درمیان پایین‌ترین کشورهای این رتبه‌بندی است؛ به‌ این‌ معنا که در تمام ماه‌ها حتی همین کشورهایی که در انتهای جدول قرار دارند جزو کشورهایی هستند که اختلال بسیار زیادی را تجربه کرده‌اند.

متاسفانه اکنون در این ماه ایران اولین رتبه این جدول را در اختیار دارد. ایرانی‌ها بیشترین خاموشی مطلق اینترنت دنیا را تجربه کرده‌اند در ادامه بررسی‌های انجام شده به ضلع دوم کیفیت اینترنت یعنی محدودیت اشاره شده است. در بخش محدودیت اینترنت ایران به چهار سطح تقسیم شده است که عبارتند از: «قطع کامل/کنترل‌ شده اینترنت»، «فیلترینگ»، «تحریم» و «مقررات داخلی».

همچنین این گزارش با اشاره به این که ایران میان 50 کشور در رتبه 49 قرار دارد ادامه می‌دهد:

به ترتیب جدول بالا ایران، هند و پاکستان سه کشوری هستند که از لحاظ بیشترین قطعی و اختلال سراسری خود خواسته (سیاسی) اینترنت در نیمه اول سال 2023 در صدر جدول قرار گرفته اند. طبق بررسی‌های انجام شده در وب‌ سایت surfshark، بیشترین میزان قطعی اینترنت ایران در رابطه با حوادث سیاسی اجتماعی زاهدان و در روزهای جمعه رخ داده است.

به ترتیب ایران با 14 بار قطعی، هند با 9 بار قطعی و پاکستان با 3 بار قطعی محدودترین اینترنت‌های جهان در نیمه اول سال 2023 بودند.

در ادامه به تعدادی از محدودیت‌های گسترده و بی‌اساس اشاره می‌کنیم و مواردی از فیلترینگ بی‌منطق و تبعات آن برای کاربران پرداخته شده است را به شما معرفی می‌کنیم:

1. متوقف شدن به روزرسانی خودکار اپلیکیشن‌ها بر روی میلیون‌ها موبایل، تبلت و TV هوشمند با فیلترینگ گوگل‌پلی؛ موضوعی که باعث ناامن شدن و آسیب دیدن تجهیزات دیجیتال می‌شود.

2. برای نصب اپلیکیشن‌ها گروهی از کاربران مجبور به نصب مستقیم اپلکیشن‌ها از وب‌سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی می‌شوند که برخلاف فروشگاه اصلی گوگل، کنترل امنیتی ندارند.

3. گوشی‌های اندروید میلیون‌ها درخواست را به صورت خودکار به گوگل‌ پلی ارسال می‌کنند که بی‌پاسخ می‌ماند و همین موضوع باعث کاهش کیفیت شبکه، اختلال در تلفن همراه و افزایش میزان مصرف باتری می‌شود. در عین حال انجمن تجارت الکترونیک تهران بیان می‌کند که نبود سامانه‌ای برای اعتراض و استعلام به وضعیت IP یا وب‌سایت فیلترشده یک نقص بسیار جدی و مهم است.

از سوی دیگر انجمن تجارت الکترونیک فیلتر کردن سایت‌های داخلی برای کاربران خارج از کشور را موضوعی عجیب خوانده و در رابطه با این موضوع می‌گوید:

طی بررسی‌های انجام‌شده از میان 100 وب‌سایت برتر دولتی ایران 57 وب‌سایت از خارج از کشور خارج از دسترس قرار دارند؛ وب‌سایت‌های مهم کشور از جمله مجلس، وزارتخانه‌ها، شاپرک، سازمان‌های بزرگ کشور و… در دسترس کاربران غیرایرانی قرار ندارد و این یک موضوع بسیار عجیب است.

بعد از بررسی‌های انجام شده روشن شد که بیشتر خدمات این وب‌سایت‌ها به‌ ترتیب شامل نهادها و وزارتخانه‌های دولتی، خدمات عمومی (امور مرتبط با آموزش و بیمه) و موسسات مالی و بانکی است. ایران در قطر جدول آزادی دسترسی به اینترنت گزارش تحلیلی کیفیت اینترنت نشان دهنده این موضوع است که در جدول شاخص آزادی‌های دسترسی به اینترنت ایران از میان 70 کشور در انتهای قرار دارد رتبه 68 را از آن خود کرده است.

همچنین بررسی‌های انجام شده از وضعیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی حاکی از صدرنشینی ایران، چین و ترکمنستان به ترتیب در اعمال محدودیت است. سهم قابل توجه رئیس جمهور در سانسور اینترنت این گزارش تحلیلی در بخشی دیگر به بررسی مصاحبه‌ها و اظهارنظرهای مسئولان کشور از جمله وزیر ارشاد، وزیر ارتباطات و رئیس جمهور پرداخته است و می‌گوید اظهارات آن‌ها شامل این موارد است:

1. گفته‌هایی غیر واقعی و معنازدایی

2. واگذاری مسئولیت به دیگری غیرپاسخگو

3. محول کردن مسئولیت فیلترینگ به پلتفرم‌های خارجی که برای تاسیس شعبه در ایران اقدام نمی‌کنند.

4. دستور به رفع محدودیت‌ها و بازنگری بدون پیگیری دقیق و زمان‌بندی مشخص رییس جمهور برخلاف موضع‌گیری‌های متناقض اعضای کابینه سیزدهم با انتصاب نیمی از اعضای کمیته تعیین مصادیق مجرمانه در سانسور کردن اینترنت ایران سهم قابل توجهی دارد.

اینترنت با سرعت کند و همیشگی:

ضلع سوم این بررسی‌ها نشان دهنده سرعت اینترنت در ایران است. همچنین از قرار گرفتن ایران بین 50 کشور در جایگاه آخرین رتبه سرعت اینترنت خبر می‌دهد.

براساس بررسی‌های انجام شده از اردیبهشت ماه تا آذر ماه امسال وضعیت سرعت اینترنت ایران در پایگاه داده cloudflare روندی رو به‌ بهبود داشته اما رشد آن نیز حداقلی است اما همین قیمت چندین برابر قیمت اینترنت کشورهای توسعه‌ یافته است. همچنین در پایان دولت دوازدهم برپایه این گزارش وضعیت پهنای باند بین‌الملل ایران 8 ترابیت‌ برثانیه گزارش شده اما گزارش شفافی از سوی وزارت ارتباطات در رابطه با این موضوع دریافت نمی‌شود.

با این‌ حال در مهر 1401 براساس تخمین کارشناسان اینترنت این عدد به 3 ترابیت‌برثانیه کاهش پیدا کرد و اکنون تنها به 6 ترابیت‌ برثانیه رسیده است. این عدد هزینه‌های تامین سخت‌افزار مورد نیاز، ایجاد زیرساخت برای استقرار سامانه‌های مربوطه و لایسنس را شامل می‌شود و بخش عمده آن بابت تمدید لایسنس‌ها بوده که به‌ صورت سالانه پرداخت می‌شود.

در بسیاری از نقاط کشور این مسئله به‌ تنهایی به گلوگاهی تبدیل شده و بسیاری از اپراتورها به‌دلیل نبود تجهیزات کافی فیلترینگ در آن استان‌ها مجبورند تا ترافیک اینترنت را به تهران منتقل کنند.

همین موضوع به تنهایی باعث کاهش کیفیت و افزایش هزینه‌ها می‌شود. بر همین اساس این توسعه نامتوازن زیرساخت در کشور باعث ایجاد یک بی‌عدالتی سرزمینی در دسترسی به اینترنت دست‌کم با یک سرعت واحد برای همه ایرانی‌ها شده است؛ این موضوع به این معنی است که متاسفانه افرادی که در شهرستان‌های مختلف کشور زندگی می‌کنند سرعت برابری در مقایسه با کاربران تهرانی تجربه نمی‌کنند.

به همین دلیل این گونه به نظر می‌رسد که یک ایرانی که در شهرستان‌های سطح کشور زندگی می‌کند اینترنت کندتری را به دلیل صرف زمان ارسال داده به تهران و بازگشت به شهرستان تجربه می‌کنند و بابت آن هزینه بیشتری را در مقایسه با مردم تهران پرداخت می‌کنند. اما در دولت سیزدهم نکته عجیب‌تر در سیاست جدید وزارت ارتباطات این است که به توسعه تجهیزات فیلترینگ در لایه اکسس و بین اپراتورهای همراه نیز پرداخته و برنامه‌ریزی توسعه و اجرای آن در اپراتورهای ثابت را هم آغاز کرده است.

به عبارتی از این به بعد ترافیک‌های داخل کشور نیز از تجهیزات فیلترینگ عبور خواهند کرد و پیش بینی می‌شود اختلالات ذکر شده در شبکه داخلی ایران هم در آینده نزدیک بیشتر نمود پیدا کند. به همین دلیل هم اکنون مردم نه‌تنها باید هزینه‌ای بابت تجهیزاتی که باعث کاهش کیفیت اینترنت و فیلترینگ آن می‌شود را پرداخت کنند بلکه باید بدون هیچ دلیل فنی و کارشناسی حداقل دو برابر بیشتر از نیاز اینترنت کشور این هزینه را پرداخت کنند.